Kollumer Oproer: het verhaal

Deel 1: het oproer

Het Kollumer oproer
Een paar dagen opstand tegen Napoleon kostte 222 jaar geleden veel mensenlevens

222 jaar geleden waren de Fransen de baas in Nederland. Oók in Noardeast-Fryslân. En de wâldpiken van toen zijn net als de wâldpiken van nu ietwat allergisch voor gezag. Dus toen Napoleon de dienstplicht invoerde, kwamen onze voorouders in opstand. Leaver dea as slaaf! Het begin van het Kollumer Oproer.

Het begon klein en met onschuldige acties. Zo spraken de mannen uit Kollumerzwaag af zich allemaal tegelijk te melden voor de dienstplicht. Het werd een chaos en de Fransen stuurden iedereen naar huis. Daarna waren de mannen uit De Westereen aan de beurt. Zij spraken af dat iedereen zijn naam en leeftijd vergeten was. Ook deze actie was succesvol. De Fransen wisten niet wat ze ermee aan moesten. Wat ís dit voor volk, hebben ze vast gedacht. Maar wat onschuldig begon, escaleerde de dagen daarna.

Oranje boven!
Precies 222 jaar geleden, op 3 februari 1797 vertikte Abele Reitses uit Burum zich te laten inschrijven als soldaat. Hij werd weggestuurd. Op zijn triomfantelijke terugtocht riep hij ‘Oranje boven!’. En dat was voor de Fransen de druppel, zij waren immers de baas in het land, de Oranjes hadden ze verbannen naar Engeland. Ze arresteerden Abele Reitses en sloten hem op in het Kollumer Rechthuis aan de Voorstraat.

Tot de tanden gewapend
Maar het bleek niet alleen de druppel voor de Fransen. Het vastzetten van Abele Reitses was voor meer dan drieduizend mensen uit Kollum en grote omstreken het moment om met de vuist op tafel te slaan. Ze togen tot de tanden gewapend met alles wat voorhanden was (hooivorken, zeisen, snoeimessen, bijlen, sabels en geweren) naar Kollum en staken onderweg huizen van patriotten in brand.

Een kanon in Kollum
De Fransen gebruikten grof geschut om de Oranjegezinden van zich af te slaan. Er kwam een kanon aan te pas waarmee een bom werd afgeschoten die vervolgens in stalen bollen uiteen spatte. Alleen dit wapen kostte al vijf mensen het leven. Maar toch werden er ook successen geboekt. De leiders van het oproer, Salomon Levy uit De Westereen en Jan Binnes uit Oudwoude dwongen de bewakers om Abele Reitses vrij te laten.

Zonder proces onthoofd
De euforie duurde helaas maar kort. Het gezag in Leeuwarden was gewaarschuwd en de volgende dag werden 168 mensen gearresteerd en opsloten in de Maartenskerk in Kollum. Ook Jan Binnes werd gearresteerd, naar de Blokhuispoort in Leeuwarden gebracht en zonder proces onthoofd. Salomon Levy wachtte een jaar later hetzelfde lot. De andere arrestanten kregen gevangenisstraffen tot vijf jaar en geldboetes opgelegd. Niemand ontsprong de dans, alle 3151 Friezen die meededen aan het Kollumer oproer kregen een boete.

Noardeast-Fryslân bracht grote offers, maar het was niet voor niks. Zestien jaar later kwamen de Oranjes weer aan de macht en was het de leider van de Fransen, Napoleon die werd verbannen.